مختصات: شرقي‌۴۴°۵۸′ شمالي‌۳۸°۳۲′ / °۴۴٫۹۷شرقي °۳۸٫۵۳شمالي / ۴۴٫۹۷;۳۸٫۵۳ (نقشه)

خوي خوي
خوي شرقي‌″۵۲ ′۵۶ °۴۴ شمالي‌″۰۹ ′۳۳ °۳۸ / °۴۴٫۹۴۷۸شرقي °۳۸٫۵۵۲۵شمالي / ۴۴٫۹۴۷۸;۳۸٫۵۵۲۵ دروازهٔ سنگي
اطلاعات كلي
كشور	ايران
استان	آذربايجان غربي
شهرستان	خوي
بخش	مركزي
مردم
جمعيت	۱۸۱٬۴۶۵ نفر
زبان‌ گفتاري	تركي آذربايجاني
مذهب	شيعه
جغرافياي طبيعي
ارتفاع از سطح دريا	۱٬۱۴۸ متر
آب‌وهوا
ميانگين دماي سالانه	۱۰
ميانگين بارش سالانه	۲۵۳ ميلي‌متر
اطلاعات شهري
شهردار	يوسف كربلاي خليلي
پيش‌شماره تلفني	۰۴۶۱[۱]
وبگاه	شهرداري خوي

خوي از شهرهاي استان آذربايجان غربي ايران است. اين شهر مركز شهرستان خوي است.

خوي يكي از كهن‌ترين مراكز تمدن در شمال غرب ايران و كانون بسياري از حوادث تاريخي بوده است^[۲]. خوي به‌دليل واقع شدن در مسير جاده ابريشم و جاده تجارتي شرق و غرب، مورد بازديد بسياري از جهانگردان و ايرانشناسان واقع شده‌است. از منابع تاريخي و سفرنامه‌ها از جمله سفرنامه ناصرخسرو مطالب قابل توجهي دربارهٔ خوي بدست مي‌آيد. زبان رايج در ميان مردم خوي تركي آذربايجاني است.

وجه تسميه 

معني واژه خوي و ريشه‌اش و اينكه از چه زماني اين شهر خوي نام گرفته‌است، روشن نيست.^[۳] عده‌اي بر اين باورند كه چون واژه خوي در پهلوي و كردي امروز به معناي نمك است، به واسطه وجود معادن نمك در منطقه، به خوي معروف شده‌است. معادن خوي عبارتند از: نمك و زغال سنگ و طلا كه فقط از معدن نمك آن فعلاً استفاده مي‌شود و بصورت تجارتي بعنوان نمك خوي در تمام شهرستان‌هاي مجاور به فروش مي‌رسد.^[۴][۵].

نظريه‌هايي هم خوي را تغييريافته كلمهٔ تركي قويون (گوسفند) به قوي و بعد به خوي گمان برده‌اند.^[۶] همچنين در زبان ارمني نيز خوي به معني قوچ به‌كار رفته‌است. كسروي معتقد است نام شهر خوي به معني قوچ نيست زيرا در كتب ارمني خوي را هير ناميده‌اند.^[۷]

برخي نيز معتقدند كه كلمه خوي شكل باستاني كلمه قوي (Qoy,Quy) در تركي قديم است. ^[۸] كه مفهوم «چوخور» (سرزمين پست) را مي‌رساند. در ديوان لغات ترك كاشغري «قوي» به معني بستر و بخش مسطح دره وادي بزرگ و گودي بين دو كوه و ته آمده‌است. هم ريشه با كلمات Qoyaq-Quytu. هم ريشه با كلمه «قويو» نيز مي‌باشد كه در تركي امروزي به معني چاه است.^[۹]

آثار تاريخي و مذهبي 

آثار تاريخي زيادي در منطقه خوي قرار دارد از جمله: مزار شمس تبريزي و برج شمس تبريز، دروازه سنگي، مسجد مطلب خان، پل خاتون، بازار خوي، كارونسراهاي خوي اطراف آن، پل قطور، ساختمان شهرداري پيشين، كليساي مهلزان، كليساهاي مارخنه و سورپ نشان، كليساي سورپ سركيس، مسجد شاه «سيد الشهداء» خوي، مسجد ملاحسن و آرامگاه پورياي ولي.

شهرستان خوي داراي اماكن متبركه زيادي است كه مي‌توان به امامزاده سيد بهلول واقع در محله امامزاده، بقعه مبارك شيخ نوائي و بقعه متبرك مير فتاح اشاره كرد.

شكارگاه‌هاي تاريخي

خوي به خاطر دارا بودن شكارگاه‌هاي زياد مورد توجه شاه اسماعيل صفوي بود. شاه اسماعيل به خاطر آب و هواي خوش خوي زياد به اين شهر سفر مي‌كرد و نقل است كه شاخ قوچ‌هايي كه در عمارت برج شمس تبريزي مشاهده مي‌شود توسط شاه اسماعيل شكار شده‌اند. شاه اسماعيل با الهام از طبيعت زيباي خوي شعر مي‌سرود^{[نيازمند منبع]}.

طبيعت

خوي در ميان كوه‌هاي بلند واقع شده‌است به همين دليل آب و هواي آن در تابستان گرم و در زمستان بسيار سرد است. آب و هواي اين شهرستان در فصل بهار بسيار دلچسب است. كوه چله‌خانه در مجاورت اين شهرستان قرار دارد و نيز كوه اورين كه براي مردم اين شهر كوهي با ارزش و تاريخي است. منطقه بكر جهنم‌دره يا به قولي دره قيريس كه يك دره كاملاً بكر با كوه‌ها و صخره‌هايي است كه از وسط شان راه عبوري دارند و ارتفاع آنها گاهي به ارتفاع يك برج ده طبقه مي‌رسد كه در بالا به همديگر چسبيده‌اند. در اين دره سرسبز جانوراني مانند خرس قهوه‌اي، آهو، و گوزن وجود دارند.

محصولات

سال‌ها پيش به دليل نوع خاك مزارع خوي پنبه در آن كاشته و بهره برداري مي‌شد. و اين مزارع سبب به وجود آمدن نساجي در خوي شد. ولي كم كم مزارع پنبه جاي خود را به آفتابگردان (گونه باخان) داد.
تخمه آفتابگردان از محصولات اصلي اين شهرستان است كه در كشور معروف است. همچنين عسل مرغوب اين شهرستان از ديگر محصولات غذايي مي‌باشد. فرشهاي نفيس دستباف از ديگر توليدات اين شهر مي‌باشد. يكي از نقشهاي ماندگار فرش ايراني «نقش ماهي» است.
سويا هم يكي ديگر از محصولات خوي است كه از آن شير تهيه مي شود و يا در غذا ها به جاي گوشت استفاده مي شود.
صنايع دستي منطقه فرش بافي، گليم بافي، جاجيم بافي، جل بافي، مفرش بافي، زيلوبافي، حصيربافي، سبدبافي، ريسندگي الياف، سفالگري و دست بافته‌هاي پشمي مي‌باشد.^{[نيازمند منبع]}

سرشناسان 

از خاندانهاي معروف اين شهرستان خاندان دنبلي را مي‌توان نام برد كه قرون متوالي درآذربايجان و كردستان حكومت داشته‌اند.

از شخصيتهاي معروف اين شهرستان مي‌توان به آيت‌الله خويي، عباس زرياب خويي، محمدامين رياحي، رحيم نوه سي، ژاله آموزگار و بهروز وثوقي اشاره كرد.

راه ترانزيت

شهرستان خوي با وجود قرار گرفتن در مسير جاده ابريشم تنها راه مرزي نزديك به كشور تركيه است. خوي تنها شهريست كه مسافت آن با شهر وان در كشور تركيه از طريق بازارچه رازي حدود يك ساعت است.

در سال ۲۰۰۶ هيتي از طرف كشور تركيه براي بررسي وضعيت بين راهي دو كشور جلسه‌اي با حضور معاون وزير و ساير افراد متولي صادرات و واردات استان آذربابجان غربي و افراد منتخب از اين شهرستان برگزار نمودند.

به علت اينكه فاصله ساير بازارچه‌ها با وان زياد است بنابراين كشور تركيه اعتراض كتبي خود را راجع به اين مسئله به مقامات ايران اعلام كرد كه چرا رانندگان ما با وجود راه نزديك مسافتي در حدود ۴:۳۰ ساعت را براي رسيدن به جاده ترانزيتي بين‌المللي طي كرده و ضررهاي زيادي را متحمل شوند.^{[نيازمند منبع]} در تاريخ 26/01/1390 مرز رازي با حضور وزراي خارجي ايران و تركيه و مقامات محلي بطور رسمي گشايش يافت

توابع خوي (شهرها و روستاها) 

قره ضياالدين- فيرورق (پره)- ايواوغلي- زورآباد- رازي- بيزنده- بيلوار- پيركندي- مهلزان- زروان (زارعان)- ويشلق عليا- ويشلق سفلي- باغدرق- قروق- بدل آباد- پيرموسي- چورس- رهال- پسك- چاوشقلي- ديزج- قطور- رازي- بدلان- قاپوليخ- سيه باز- قريس- قورشاقلو- قره تپه- زري- نوايي- حمزيان- گوهران- سعيدآباد- الند-

نگارخانه 

پيوندها 

• تاريخچه و اطلاعات جامع
• وب سايت رسمي مجمع خويي‌ها
• هفته نامه خبر عصر خوي
• سايت تاريخ طايفه دنبلي

منابع 

الو تانرينين آدي ايله

توركون ديلي تك سئوگيلي ايستكلي ديل اولماز .

اوزگه ديله قاتسان بو اصيل ديل اصيل اولماز.

                                                                                                                    استادشهريار